Uczeń z autyzmem, w tym zespołem Aspergera

„Naszym zadaniem jako nauczycieli osób z autyzmem, jest przede wszystkim zobaczenie świata z ich perspektywy i wykorzystanie tej perspektywy by nauczyć ich funkcjonować w naszej kulturze jak najbardziej samodzielnie.” (Gary B. Mesibov)

 

UCZEŃ Z AUTYZMEM, W TYM ZESPOŁEM ASPERGERA W SZKOLE OGÓLNODOSTĘPNEJ

Autyzm sam w sobie nie jest chorobą. Jest to ogólny termin obejmujący „triadę zaburzeń”. Trzy elementy triady opisują upośledzenia w takich polach jak:
· stosunki społeczne
· komunikacja
· twórcze myślenie

Autyzm jest całościowym zaburzeniem rozwojowym, co oznacza, że odbija się na wszystkich obszarach funkcjonowania dotkniętego nim dziecka. Charakteryzuje się trudnościami w kontaktach z innymi ludźmi, zakłóceniami funkcjonowania umysłowego i motorycznego, nieumiejętnością posługiwania się mową oraz problemami z budowaniem tożsamości. Większość badaczy żywi przekonanie, że początek autyzmu wiąże się z pewnym rodzajem defektu wrodzonego, który upośledza funkcjonowanie na poziomie percepcyjnopoznawczym, a więc zdolności do przetwarzania bodźców i budowania relacji z otoczeniem.

 

DZIECKO Z AUTYZMEM W ŚRODOWISKU SZKOLNYM

Jednym z nurtujących problemów rodziców dziecka autystycznego jest wybór odpowiedniego miejsca, w którym będzie mogło być akceptowane, rozumiane i rozwijające się na miarę swoich możliwości. Wybór szkoły jest istotny, musi być to szkoła, w której rozumie się istotę problemów wynikających z autyzmu i która jest otwarta na poszukiwanie nowych metod pracy. U sporej grupy dzieci z autyzmem pojawia się również niepełnosprawność intelektualna, postęp edukacyjny jest wtedy wolniejszy. Najczęściej dzieci opanowują podstawowe umiejętności takie jak: proste czytanie, pisanie, posługiwanie się pieniędzmi i elementarną matematyką.
Największym problemem, przed jakim staje dziecko autystyczne na początku swojej edukacyjnej kariery, jest pokonanie oporu w sobie. Opór ten wynika z trudności adaptacyjnych w nowym środowisku, które napawa lękiem. Dodatkowo trudności te mogą wynikać ze stopnia zaburzenia i prezentowanych przez dziecko zachowań. Czasem dzieci autystyczne mają trudności w integracji ze środowiskiem, ponieważ zachowują się agresywnie, są nadwrażliwe na bodźce smakowe, dźwiękowe, dotykowe, słuchowe czy wzrokowe, bywają też przypadki samookaleczania się, mają problem z koncentracją i komunikacją. Ich zachowania bywają dla otoczenia niezrozumiałe, np.: kręcenie różnych przedmiotów, kręcenie się wokół własnej osi czy kiwanie się w tył i w przód. Nieznajomość zasad postępowania z dzieckiem autystycznym w tego typu sytuacjach może znacznie ograniczyć jego integrację z rówieśnikami oraz jego dalszą edukację. Podstawę wyzwań czekających na ucznia ze spektrum autyzmu w szkole stanowi fakt, że nie uczy się on w taki sam sposób jak inne dzieci. Środowisko szkolne przystosowane jest do „ogółu”, więc pracując z dzieckiem ze spektrum autyzmu potrzeba dodatkowych działań, żeby mogło przyswajać wiedzę w typowej klasie szkolnej.

 

TRUDNOŚCI EDUKACYJNE DZIECKA Z AUTYZMEM

Trudności ucznia z autyzmem mogą dotyczyć kontaktów społecznych i przystosowania się do zasad ogólnie panujących w grupie:
· brak kontaktu wzrokowego, trudności z nawiązaniem i podtrzymaniem relacji, izolacja,
· mylne odczytywanie zachowań i gestów – dziecko nie może zrozumieć oczekiwań otoczenia,
· niekiedy gwałtownie, agresywnie zareaguje na zmianę rutynowej sytuacji,
· problemy z rozpoznawaniem, właściwym nazywaniem emocji innych osób – trudności
z rozpoznawaniem wyrazu twarzy innych osób, mowy ciała, np. krzykiem, agresją
lub autoagresją próbują wyrazić swój sprzeciw, prośbę.
Dzieci z autyzmem potrzebują przede wszystkim uwagi, akceptacji w całej ich odrębności, specyficzności. Trzeba dać im szansę na zbudowanie relacji z innymi, na życie w społeczeństwie, a nie na jego marginesie. Obecność tych „specjalnych” uczniów w szkole to niezwykła wartość dla pozostałych osób. To dzięki nim nabywają umiejętności społeczne, których nie da się przekazać teoretycznie, które będą ich kapitałem w dorosłym życiu.

 

NAUCZYCIEL WSPÓŁORGANIZUJĄCY KSZTAŁCENIE

Praca z dzieckiem ze spektrum zaburzeń autystycznych w szkole publicznej masowej jest dla nauczyciela źródłem różnorodnych trudności, z którymi nie poradziłby sobie bez wsparcia nauczyciela wspomagającego czy też asystenta.

Nauczyciel współorganizujący kształcenie, który potocznie określany jest pojęciem „nauczyciela wspomagającego” jest specjalistą, którego celem pracy jest współorganizowanie kształcenia dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego

Nauczyciel współorganizujący kształcenie monitoruje pracę ucznia ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi. Dostosowuje materiał edukacyjny do jego możliwości oraz wspiera nauczyciela prowadzącego dany przedmiot w codziennej pracy edukacyjnej i wychowawczej. Do zadań nauczycieli współorganizujących należy również stworzenie odpowiednich sytuacji społecznych sprzyjających nawiązaniu prawidłowych relacji uczniów niepełnosprawnych z pełnosprawnymi rówieśnikami. Nauczyciel nawiązuje więź ze wszystkimi uczniami w klasie, w której jest uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Przebywa z nimi na lekcjach i  zna mocne oraz słabe strony zespołu klasowego.

Kwalifikacje tych nauczycieli określa Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (tekst jednolity z dnia 1 lipca 2020, Dz. U. 2020, poz.1289)

Zadania nauczycieli określone w rozporządzeniu:

1. prowadzą wspólnie z innymi nauczycielami zajęcia edukacyjne oraz wspólnie z innymi nauczycielami, specjalistami i wychowawcami grup wychowawczych realizują zintegrowane działania i zajęcia określone w programie;
2. prowadzą wspólnie z innymi nauczycielami, specjalistami i wychowawcami grup wychowawczych pracę wychowawczą z uczniami niepełnosprawnymi, niedostosowanymi społecznie oraz zagrożonymi niedostosowaniem społecznym;
3. uczestniczą, w miarę potrzeb, w zajęciach edukacyjnych prowadzonych przez innych nauczycieli oraz w zintegrowanych działaniach i zajęciach, określonych w programie, realizowanych przez nauczycieli, specjalistów i wychowawców grup wychowawczych; 
4. udzielają pomocy nauczycielom prowadzącym zajęcia edukacyjne oraz nauczycielom, specjalistom i wychowawcom grup wychowawczych realizującym zintegrowane działania i zajęcia, określone w programie, w doborze form i metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi, niedostosowanymi społecznie oraz zagrożonymi niedostosowaniem społecznym;
5. prowadzą inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe
   i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, w szczególności zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne.

W przypadku dziecka z autyzmem ważna jest praca nad poziomem motywacji i budowania z nim relacji. Zależnie od stopnia nasilenia problemów, dzieci autystyczne potrzebują zindywidualizowanego podejścia zarówno jeżeli chodzi o dobór treści nauczania, jak i sposób ich przekazu i sposób sprawdzania nabytych umiejętności, dlatego też uczniowie potrzebują dostosowania materiału.

„Autyzm pochodzi z wnętrza, nie z zewnątrz. Musicie nauczyć się rozumieć osoby autystyczne poprzez ich sposób myślenia, poprzez ich odmienny od naszego, sposób przetwarzania informacji” (Hilde de Clercq)